Karpov in stad
Het jaar 1967 was op een paar dagen na gevild toen in Tula, een plaats zo'n 200 kilometer ten zuiden van Moskou, een 16-jarig schakertje op de trein werd gezet. Zijn bestemming: Groningen! En dat ook nog eens zonder begeleider. Voor de kleine Sovjet-burger geen probleem, 48 uur later kwam hij aan op het Hoofdstation in de stad. Hij was naar Groningen genood op uitnodiging van de organisatie van het Niemeyers befaamde jeugdschaaktoernooi, dat aan zijn zesde editie toe was.
“Ja, het is nog altijd een heel bijzonder verhaal,” zegt stadjer Gert Ligterink, voormalig Nederlands kampioen en in dat toernooi één van de tegenstanders van Karpov. “Ik heb het ooit eens, vele jaren later, aan de Russische grootmeester Artur Joesoepov verteld en die wilde het maar niet geloven. Onbestaanbaar, zei hij, dat een jeugdige sportman in dat oude communistische regime alleen op pad werd gestuurd. Maar het was toch écht waar, kreeg hij desgevraagd de bevestiging van Karpov zelf.
Ligterink vult aan: “Toen die jongen in Amersfoort aankwam, werd hij opgewacht door de destijds bekende schaakjournalist Barry Withuis. Die zette hem op de trein naar Groningen. Hij schreef nog wel even op een papiertje wat Karpov bij aankomst in Groningen moest doen: met het briefje naar de stationschef lopen en hem wijzen op het telefoonnummer dat gebeld moest worden. Dat was het nummer van Johan Zwanepol, de toernooidirecteur. Blij dat-ie er was ontfermde Zwanepol zich terstond liefdevol over het dappere kereltje, dat vervolgens ook nog eens een onuitwisbare indruk maakte in de kantine van de Groninger tabaksfabrikant.
Want Anatoli Karpov won dit toernooi, zeg maar het Eurovoetbal van het schaken, met glans. Het was zijn eerste grote internationale prestatie. Na de openingszet van dr. Max Euwe, nog altijd in de boeken staand als de enige Nederlandse wereldkampioen schaken, ontpopte Karpov zich volgens de kenners meteen tot dé favoriet voor de zege.
Dat was goed gezien. Niemand van zijn tegenstanders, onder wie de Nederlandse troef Jan Timman en de Hongaarse hoop Adorjan, kon de Russische coming-man de baas. Ook Gert Ligterink, de thuisfavoriet, niet. Maar de huidige schaakanalist van de Volkskrant verloor niet, zoals de meeste andere opponenten van Karpov. Ligterink: “Ik speelde in de slotronde tegen hem. Hij had aan een remise genoeg om het toernooi te winnen en dat was mijn geluk. Zeg maar dat het een salonremise was.”
Ligterink, geeft hij anno nu eerlijk toe, zag in deze jeugdige Karpov begin 1968 nog geen wereldtopper schuil gaan. “Ik vond hem wel solide, maar niet echt briljant,” blikt hij terug in de tijd. Om een jaar later zijn eerste indruk flink bij te stellen in Stockholm, waar de man die in Groningen voor het eerst buitenlandse furore maakt, jeugdwereldkampioen werd. Om vervolgens nadien ook nog jarenlang te midden van de Grote Jongens, zoals Viktor Kortsjnoj, Boris Spasski en aarstrivaal Gary Kasparov, 's werelds beste te zijn.
Karpov had zich in Groningen overigens niet slechts blindgestaard op borden met 64 velden. Hij had zijn ogen ook goed de kost gegeven buiten de toernooizaal aan de Paterswoldseweg. In een interview met het Nieuwsblad van het Noorden zei hij, toen hij op het punt stond de hoofdprijs van 250 gulden te incasseren, onder de indruk te zijn geraakt van de metropool van het Noord-Nederland. “Eerlijk gezegd,” tekende de dienstdoende verslaggever op, “Ik vind uw stad heel mooi. Vooral de architectuur maakt indruk op me. Bovendien vind ik Groningen erg schoon, gezellig en vol met vriendelijke mensen. En het was een fantastisch toernooi, voortreffelijk georganiseerd. Niets dan lof. Als ik straks in Rusland terug ben, zal ik Groningen en al die prettige dingen die ik hier heb meegemaakt, niet vergeten.”
Dat is, mogen we nu wel stellen, wederzijds. Immers, Karpovs mondiale victorie is in Groningen begonnen. Met dank ook aan Johan Zwanepol.