Het legaat van Scholten

Telkens als Burgemeester en Wethouders van de gemeente Groningen van plan zijn om de drafbaan in het stadspark te sluiten, dan wordt geroepen dat er een legaat van Jan Evert Scholten is, die dat onmogelijk maakt.

Jan Evert Scholten (JE) was de industrieel annex politicus die het stadspark aan de stad Groningen schonk. Zijn vader Willem Albert staat als eerste landbouw industrieel ter wereld te boek staat. Hij stichtte zo’n 24 fabrieken waarin aardappelmeel, karton en suiker gemaakt werd. JE volgde zijn vader op en liet meer een sociale kant zien. Hij schonk het stadspark en was betrokken bij de ontwikkeling rond het Paterswoldsemeer. JE leefde van 1849 tot 1918. Volgens de overlevering zou de schenking van het stadspark en de plicht om het in stand te houden in een legaat staan. Zo’n legaat wordt vastgelegd in een notariële akte. Een kwestie van de akte opvragen en je weet hoe het zit zou je denken. Neen dus, want de gemeente als eigenaar van het stadspark en de gebruiker van de drafbaan, de Koninklijke Harddraverij- en Renvereniging Groningen, hebben het document niet kunnen vinden. Vanaf medio vorig jaar ben ik zelf bij het kadaster begonnen te zoeken. Nadat ik de oude kadastrale nummers heb weten te achterhalen komt al snel de telefonische mededeling dat aan de percelen in het stadpark geen akte met de naam Scholten gekoppeld is. Vervolgens zoek ik verder bij de Groninger Archieven. Een mooi instituut vol behulpzame mensen. Daar ontdek ik dat JE in 1909 de vereniging Stadspark opgericht heeft. Hij heeft eerst de grond aan de stad geschonken en vervolgens heeft de gemeente die grond voor circa 28 jaar aan genoemde vereniging in bruikleen gegeven om de aanleg van het stadspark mogelijk te maken. Van de vereniging zijn vele handgeschreven documenten aanwezig, maar die zijn onleesbaar. Gelukkig zit er bij de stukken ook een door drukkerij Hoiting aangeboden Gouden Boek. Daarin staat in gedrukte vorm de ontstaansgeschiedenis.  Als JE in 1918 overlijdt dan blijkt uit zijn testament dat de vereniging nog eens 20.000 gulden krijgt voor de bouw van het paviljoen. Dat is overigens ontoereikend want er moet een verloting aan te pas komen om het paviljoen voor 67.380 gulden te laten bouwen. Voor de aanleg van het “stadion” staat ook 20 mille in het testament. Dat geld is voor renbaan, tribune, loge, rechterstoel en sportvelden. Als de gebruikstermijn verstreken is woedt de tweede Wereldoorlog zodat de vereniging pas in 1949 het complete stadspark weer teruggeeft aan de gemeente. Geen woord in het boek over eventuele voorwaarden. Maar dat de gemeente er blij mee was blijkt in 1931 als ter nagedachtenis het J. E. Scholten monument wordt onthuld.

Al zoekend bij de Groninger Archieven raak ik in gesprek met de man die bezig is het familiearchief van Scholten in kaart te brengen. Ik sprak daar eerder over met de Groninger stadshistoricus Beno Hofman. Die vertelde me dat het familiearchief op een zolderkamer van een van de fabrieken van de familie gevonden is en dat het maar de vraag is of het volledig is. Het familiearchief is ooit nog de inzet geweest van een rechtszaak. Een kleinzoon van Jan Evert, de heer E.A.H. Scholten (Harry), lag met zijn zuster overhoop over het beheer van het archief en het onderhoud van het familiegraf. De rechter besliste dat het archief bij de Groninger archieven moest blijven. Een ander deel van het familiearchief bevond zich bij Harry thuis in België. Naar verluid kon Harry bij de familiebedrijven alleen hoofd van de brandweer worden, waarna hij vertrok en in Zwitserland afstudeerde als arts en chemicus. Hij werkte o.a. bij de omstreden Bloemenhove abortuskliniek. RTV Noord verslaggever Reinder Smit vertelde me dat een historicus, die wilde promoveren op de Scholten geschiedenis, een afspraak met Harry heeft kunnen maken over zijn deel van het familiearchief. Aangekomen in België bleef de deur potdicht, maar stonden er vuilniszakken buiten waarin het archief bleek te zitten. Die zijn meegegaan naar Groningen. De historicus heeft uiteindelijk zijn werk gestaakt en de man die nu het familiearchief in kaart brengt is naarstig gaan zoeken naar “het legaat” of andere info die met het stadspark en de drafbaan te maken heeft. Na een paar weken komt de mededeling dat hij niets heeft kunnen vinden. Wel krijg ik van hem een krantenartikel uit de Groninger Courant van juli 1923 waarin een ingezonden brief staat.  De schrijver vraagt zich af of iedereen nog weet hoe het stadspark met de sportvelden waaronder “de groote harddraversbaan” tot stand is gekomen. De schrijver concludeert aan het einde dat “de verhouding tusschen de gemeente en Vereeniging het Stadspark zeker duidelijker is geworden voor den outsider”. Jammer dat rechten en plichten toen niet duidelijk zijn vastgelegd.

Dan is er nog het verhaal van een bron die tussen 1956 en 1959 bij notariskantoor Smits in Groningen werkte. Haar naam zal ik in verband met de geheimhoudingsplicht niet onthullen, maar ik sprak haar meermaals over het legaat van Scholten. Zij weet zeker dat zij aan een akte heeft gewerkt. Daarvoor had zij contact met ene Scholten uit Aerdenhout. Dat moet kleinzoon Harry zijn geweest. Zelf ken ik hem nog van paarden als Brinta, Dwarskop en Dartel. De laatste was moeder van Miss Dartel en die bracht op haar beurt de grote crack Action Skoatter. Harry Scholten wilde in de akte opgenomen zien, dat de drafbaan, de atletiekbaan, het paviljoen met vijver en de oprijlaan, de Concourslaan, behouden zouden moeten blijven. De eerste drie onderdelen zijn nog aanwezig, maar de ooit zo fraaie oprijlaan is geweld aan gedaan doordat er in de jaren 70 een snelweg doorheen is gelegd.  De akte waarin die bepalingen staat zoeken we dus, maar die komt niet boven tafel. Via een sportminnend notaris wordt navraag gedaan bij notariskantoor PlasBossinade, waar notariskantoor Smits in op is gegaan, en bij de Centrale Archief Selectiedienst te Winschoten. Dat is de nieuwe notariële bewaarplaats in ons land. Voor de zekerheid vraag ik naast akten van Harry ook naar eventuele akten van JE zijn zoon Johan Berend. Wellicht dat die iets heeft vastgelegd over het stadspark. Van Harry is noch bij Smits noch in Winschoten iets te vinden. Johan Berend heeft twee testamenten op dezelfde dag bij twee verschillende notarissen laten opstellen. Zo kom ik te weten dat van zijn vermogen 8 miljoen gulden naar het J.B. Scholtenfonds ging en dat de Harddraverijvereniging ook nog vijfduizend gulden heeft gekregen. Weer een bewijs dat de familie Scholten begaan is met de drafsport. Het Scholtenfonds houdt zich voornamelijk met cultuur en sociale zaken bezig, maar heeft geld gegeven voor het jubileumboek toen de harddraverijvereniging in 1986 100 jaar bestond.  

Na recente publiciteit meldde zich iemand die zeker wist dat in het monument van Jan Evert Scholten een koker met daarin het legaat ligt. Via de gemeente, die eigenaar is van het monument, vraag ik of iemand een kijkje wil nemen achter het deurtje, dat betere tijden heeft gekend. Begin april belt de gemeente terug. Er is alleen een leiding met een kraan aangetroffen. Dat Jan Evert Scholten en ook enkele van zijn familieleden iets met drafsport in het stadspark had, werd tijdens de zoektocht naar het legaat duidelijk. Er is aan zo’n akte gewerkt, maar is de akte ook werkelijk gepasseerd en zo ja waar is die gebleven? Los van die akte moet je anno 2020 trouwens niet willen dat het stadspark verder geweld wordt aangedaan door de paardensport te verbannen en grote festivals tot hoofddoel te maken. Zo heeft JE getuige de archiefstukken het nooit bedoeld.

Henri van Voorn