De herinnering aan GVAV – Ajax op 15-11-1964 mag nooit vervagen
Foto: ANP Historisch Archief Community / ANP PHOTO 1966 / Foto: Gé van de Werff
Terug naar 1964. Een halve eeuw geleden. Op zondag 15 november debuteerde ene Johan Cruijff in het eerste elftal van Ajax. Zeventien jaar en 205 dagen jong. Een sombere, grijze lucht hing boven het noorden van het land; het was amper elf graden. Het Oosterpark in Groningen maakte zich op voor een thuiswedstrijd van GVAV. Tegen Ajax, op dat moment slechts dertiende. Het stadion was al weken stijf uitverkocht, met 17.500 toeschouwers. Al een tijd zoemde het gerucht rond dat er in Amsterdam een supertalent was opgestaan. Maar dat boeide de Groningers in het geheel niet. De komst van de Amsterdammers betekende het weerzien met Klaas Nuninga. In de zomer verkocht voor 275.000 gulden, toen een record.
GVAV – Ajax bezorgde de thuisclub een gemakkelijke zege: 3-1 met treffers van Piet Fransen, Gerrit van Tilburg en Albert Alma. Pas op 3-0 verhief Johan Cruijff zich uit de anonimiteit. Tonny van Leeuwen, de legende in het doel, pareerde nog een ziedend schot van Klaas Nuninga. De later zo beroemde nieuweling, een spichtig scharminkel annex spillebeen, reageerde attent.
De kranten wisten zich geen raad met de juiste spelling van het ontluikende fenomeen. Cruijff werd verhaspeld tot De Kruijff, Kruijff, Kruyff, Cruyff, enz. Alleen het Algemeen Handelsblad had het goed: Cruijff. Zijn naam viel veelal in de laatste alinea van de verslagen. De landelijke bladen maakten zich meer druk om de belabberde vorm van Ajax. Trainer Vic Buckingham moest het andermaal ontgelden. De Engelsman hield als een stijfkop vast aan het verkeerde systeem.
Het team van trainer Tinus van der Pijl zwierde daarentegen in een roes door de eredivisie. Twintig punten uit de eerste dertien duels; derde in de competitie achter Feyenoord en DWS. Maar in de tweede helft ontsnapte GVAV maar net aan degradatie: veertiende pal voor het veroordeelde Sittardia en NAC. Eén plaats onder Ajax, waar half januari 1965 de geplaagde Buckingham zelf zijn contract liet ontbinden en aldus ruimte schiep voor de entree van de 36-jarige gymnastiekleraar Rinus Michels.
De doop van Johan Cruijff, met stip Nederlands beste voetballer aller tijden, verdween stilletjes als een vrij onbeduidende anekdote in de annalen van het noordelijke voetbal. De wedstrijd op 15 november 1964 leende zich ook niet voor enig compliment aan het adres van Ajax. GVAV verrijkte zich in feite met een simpele overwinning en dat paste precies in de opmars van die maanden.
Maar toch. In het Oosterpark, begin 2006 ingeruild voor de moderne en meer eigentijdse Euroborg, waren duizenden kijkers die herfstige middag getuige van een wereldprimeur, een historisch hoogtepunt met een lange nagalm tot voorbij vijftig jaar. De geboorte van een tijdperk, de gouden jaren van Ajax, het Nederlands elftal, de roem van het totaalvoetbal, WK-finales in München en Buenos Aires. Op gang geslingerd door Johan Cruijff, bijna niet opgemerkt tijdens GVAV – Ajax in 1964. En al helemaal niet door een generatie sportjournalisten, die nog altijd weigerde van de tribune af te dalen.
Hoe anders was dat vijftien tot twintig jaar later. GVAV heette al sinds 16 juni 1971 FC Groningen. Bedacht ter aanmoediging van een beter beleid en perspectief in het profvoetbal, waarin de Trots van het Noorden te vaak door de eerste divisie dwaalde. In 1980 volbracht FC Groningen weer eens de promotie naar de eredivisie. Inmiddels bemoeide een zekere Renze de Vries (5 oktober 1930), gefortuneerd varkenshandelaar uit Roden, zich als voorzitter met de dagelijkse leiding. Niet vies van grootspraak beloofde El Presidente allerlei sterren naar Groningen te lokken en Europees voetbal spoedig waar te maken.
September 1983 schreed het Ajax van het Noorden, zoals Renze de Vries met liefde de vergelijking maakte, inderdaad voor het eerst het toernooi om de UEFA Cup binnen, tegen Atletico Madrid. De formatie van trainer Han Berger overtrof in twee wedstrijden zowaar de Spaanse furie. Met dank aan goals van Ron Jans, Erwin Koeman en Jan van Dijk. Maar in de volgende ronde haalde Inter Milaan hard uit: 5-1 in San Siro, nog immer de meest schrijnende nederlaag in Europees verband.
Roerige tijden sleepten FC Groningen van de ene naar de andere sensatie. Een stoet van verrassingen meldde zich in het Oosterpark. Adri van Tiggelen, John de Wolf, doelman Sjaak Storm, Frans Thijssen, Jurrie Koolhof, Hennie Meijer, Fandi Ahmed uit Maleisië en zelfs Johan Neeskens, in Amerika bij New York Cosmos al danig versleten. Maar elders in het land snuffelde de FIOD driftig en luidruchtig rond bij clubs als FC Utrecht, Roda JC, RKC en ook Ajax, waar voorzitter Ton Harmsen samen met Renze de Vries het sectiebestuur betaald voetbal vertegenwoordigde. Een dubbele boekhouding kon de ontdekking van zwart geld niet afdoende afdekken.
Het kon niet uitblijven: ook FC Groningen kreeg bezoek van de FIOD. Op maandag 23 januari 1989 vielen liefst twaalf rechercheurs gelijktijdig binnen bij zowel de administratie in het Oosterpark als ten huize van Renze de Vries. De voorzitter was net hersteld van een verbrijzelde elleboog, opgelopen bij een zware val van een vliegtuigtrap. Onder zijn leiding bleek er royaal gerommeld met de afdracht van loonbelasting en verzwegen tekengelden. Hij ontkende in eerste instantie, mede op aanraden van zijn advocaat Wout Schuurmans.
Op vrijdag 3 februari 1989, nog geen veertien dagen later, spartelde Renze de Vries niet langer tegen en maakte zijn aftreden bekend. Hij gaf het gesjoemel toe, maar benadrukte nooit een cent in zijn eigen portemonnee te hebben gestopt. De rechtbank veroordeelde hem nochtans in hoger beroep tot acht maanden cel. Vergeefs bedelden verschillende krachten en instanties om gratie. Eind oktober 1994 diende hij om half twaalf aan te kloppen bij de penitentiaire inrichting Westlange in Heerhugowaard. Na vijf dagen brommen mocht hij, 64 jaar, alsnog op medische gronden naar huis. Op 7 mei 2012 overleed hij op 81-jarige leeftijd.
Het debuut van Johan Cruijff in Groningen en het voorzitterschap van Renze de Vries hebben niets met elkaar gemeen, maar hebben toch alle twee bijgedragen aan de opkomst van het betaalde voetbal in het hoge noorden.