De heilige (en minder heilige) shirts van vijftig jaar FC Groningen
Sinds een aantal jaar zijn voetbalshirts weer populair om te dragen als tiener. En je ziet geregeld volwassenen in (retro) voetbalshirts lopen: ze zijn een soort statussymbool geworden. Op straat lopen veel jongeren in shirts en trainingspakken van de Europese topclubs, maar gelukkig zie je in Stad en Ommeland ook genoeg liefhebbers in FC Groningen-kleding. Laten we eerlijk zijn: wanneer je een FC Groningen-shirt aantrekt, voelt dat magisch. Trots. Wat je leeftijd ook is. Was het vroeger nagenoeg onmogelijk om aan een officieel FC Groningen-shirt te komen, tegenwoordig hangen ze massaal in fanshops bij het stadion en kun je het shirt met een paar klikken op de muis bestellen. Dat is niet te vergelijken met decennia geleden, toen er van een shirtjescultuur nog geen sprake was.
Herinneringen
FC Groningen heeft sinds de oprichting in meer dan honderd shirts gespeeld. Daar zaten fraaie exemplaren tussen, maar ook foeilelijke shirts. Los van smaak herinneren we ons allemaal het paarse shirt uit het oprichtingsjaar 1971. Of het witte Robey-shirt waarin FC Groningen voor het eerst Europees voetbal speelde, tegen Atlético Madrid in 1983. Bijna landskampioen in 1991 in de opmerkelijke thuis- en uitshirts van Puma. De historische bekerwinst in zwart-groene shirts van Robey in 2015. Het debuut van Robben in het zwarte shirt tegen RKC. En zo kan ik nog wel even doorgaan. Maar shirts kun je ook associëren met dieptepunten, zoals degradatie eind jaren negentig in het ANOZ-shirt, de grootste nederlaag ooit (9-0 tegen Ajax) in het rampseizoen 1974/1975, of de shirts met het paard Pegasus in het logo. Kortom: het FC Groningen-shirt staat voor zowel gelukmakende als heel pijnlijke herinneringen.
Paars
Het moge duidelijk zijn dat de officiële kleuren van FC Groningen, groen en wit, zijn afgeleid van het wapen van de stad Groningen. Hoewel het embleem vanaf het begin groen en wit was, was het allereerste thuistenue van de club dus paars, hoewel er dat seizoen ook in een groen-wittenue werd gespeeld. Het paarse thuistenue werd na een paar seizoenen gedropt en sindsdien zijn de kleuren van de thuisshirts alleen nog groen-wit. Het ontwerp van het thuisshirt veranderde wel vaak, eigenlijk tot het seizoen 1991/1992, toen een tenue met twee verticale groene strepen werd aangenomen als het standaard thuistenue van Groningen. Sinds 2006 is de kleur paars nieuw leven ingeblazen als de derde kleur van het team en wordt dit veelvuldig gebruikt in het uitshirt. Ook de kleuren zwart en groen (of een combinatie van beide) zijn de laatste seizoenen populair als uittenue.
Jaren zeventig
Bij de oprichting van een nieuwe club, hoort uiteraard ook een nieuw logo en nieuwe shirts. FC Groningen schrijft in 1971 een wedstrijd uit voor het ontwerpen van een FC Groningen-logo. Ongeveer zeshonderd inzenders sturen meer dan duizend ontwerpen in. Uiteindelijk wordt de creatie van de toen 21-jarige Reint Rozema gekozen, een op artistieke wijze uitgewerkte letter G. Natuurlijk de eerste letter van Groningen en in 2021 nog altijd gebruikt. Rozema verdient er destijds 250 gulden aan en is toevallig ook ontwerper van het eerste shirt: het paarse tenue tricot, dat volgens Nieuwsblad van het Noorden bij het publiek bijzonder goed in de smaak viel. “De combinatie van het paarse shirt met de groen-witte banden om de mouwen, de witte broek en de paars-witte kousen maakten een bijzonder verzorgde en originele indruk.” De Telegraaf omschrijft het destijds als ‘een wat hippe uitrusting’. Dit shirt was ruim dertig jaar later weer populair bij supporters, toen het werd verkocht als retroshirt. Het paarse shirt kom je nog altijd tegen op de tribunes tijdens een duel van de FC. Overigens zou er in de beginjaren niet alleen in paars worden gespeeld, maar ook in een wit shirt met verticale groene strepen.
Eerste profzege in groen-wit
FC Groningen speelt z’n eerste officiële wedstrijd op 15 augustus 1971 in paarse shirts tegen FC Utrecht. Het kersverse logo van de FC is goed zichtbaar op de borst. Piet Fransen, hoe kan het ook anders, maakt in het paarse tricot op 29 augustus van dat jaar het eerste officiële doelpunt voor FC Groningen. Opvallend is dat Groningen de eerste acht competitieduels niet weet te winnen, waarin overigens steeds gespeeld wordt in het paars. Op 17 oktober 1971 speelt de FC voor het eerst in de groen-witte shirts en een week later wordt voor het eerst een officiële wedstrijd gewonnen in diezelfde shirts, waarop overigens geen logo staat.
Slechts na drie seizoenen eredivisie degradeert FC Groningen in 1974 naar de eerste divisie. Naast de al bestaande shirts komt Groningen met een derde shirt op de proppen: een groen-wit horizontaal gestreept shirt. In dat shirt verliest de FC het openingsduel van het seizoen 1973/1974 in het Oosterpark met 4-0 van Ajax. Een voorbode van wat dus een rampseizoen zou worden: Groningen eindigt onderaan en degradeert. Op 6 januari 1974 lijdt de FC bovendien de grootste competitienederlaag ooit: 9-0 tegen Ajax in het groen-witte shirt uit het beginjaar.
Adidas eerste kledingsponsor
In de eerste vier seizoenen heeft FC Groningen nog geen kledingsponsor. Die volgt in het seizoen 1975/1976. Het Duitse Adidas heeft de eer en dat is niet onlogisch, want Adidas is op dat moment al een van de belangrijkste merken in het voetbal, samen met grote rivaal Puma. FC Groningen speelt tot en met het seizoen 1981/1982 in Adidas-shirts. Het eerste seizoen in het shirt van het Duitse kledingmerk speelt Groningen hoofdzakelijk in het groen met witte accenten.
Wat verder blijft hangen uit het eerste decenium van de club is dat promotie naar de eredivisie meerdere keren wordt verspeeld. FC Groningen is drie keer dicht bij promotie, maar telkens gaat het in de nacompetitie mis. Dietepunt is de thuiswedstrijd tegen Telstar in het seizoen 1978/1979. Een onverlaat gooit een zakmes richting Telstar-speler Fred Bischot, waardoor de nacompetitiewedstrijd wordt gestaakt. Maar het is ook het decenium van het afscheid van onder meer Piet Fransen, Martin Koeman en Bjarne Jensen en het debuut van Erwin Koeman op 17-jarige leeftijd, in een wit shirt met groene accenten.
Jaren tachtig
De jaren tachtig beginnen prachtig voor de FC. Na zes seizoenen in de eerste divisie lukt het de Trots van het Noorden eindelijk te promoveren naar de eredivisie. De Groningers worden in het seizoen 1979/1980 kampioen van de eerste divisie na een 4-1 overwinning bij FC Vlaardingen. Tijdens die gedenkwaardige wedstrijd speelt FC Groningen in een effen groen shirt met twee verticale witte vlakken. Het laatste seizoen met Adidas als kledingsponsor (1981/1982) levert zowaar een paar nieuwe shirts op. Eén daarvan is een wit tenue met het groene FC Groningen-embleem pontificaal op het shirt. Dat het in die periode soms een ratjetoe aan shirts is, blijkt wel uit het feit dat FC Groningen in dat seizoen wedstrijden speelt in een shirt waar niet het logo op staat, maar gewoon een hoofdletter G. Opvallend genoeg verschijnen de Groningers later dat seizoen met nagenoeg hetzelfde shirt, alleen staat dit keer wel de juiste G van het logo op het tenue.
Vanaf het seizoen 1982/1983 neemt Robey, een Nederlands kledingmerk, het stokje over van Adidas als kledingsponsor. Tijdens dat seizoen speelt FC Groningen bovendien voor het eerst in haar bestaan met shirtreclame. Sinds 1 juli 1982 is reclame op een voetbalshirt officieel toegestaan in Nederland en prijkt bij de Groningers AGO op het shirt. De Algemeene Friesche, de Groot-Noordhollandsche en de Olveh was een verzekeringsmaatschappij en op 26 september speelt FC Groningen voor het eerst met de sponsornaam op de borst. De uitvariant is groen met lichte strepen. In dat shirt speelde FC Groningen onder meer de legendarische 5-5 in De Meer tegen Ajax. Het wordt sowieso een gedenkwaardig seizoen in de nieuwe shirts, want FC Groningen behaalt voor het eerst in de historie Europees voetbal. De Groningers ontmoeten in 1983 Atlético Madrid en Internazionale en spelen voor de gelegenheid in een nieuw shirt: wit met doorzichte verticale strepen.
AGO wordt AEGON
Richting het einde van dat seizoen, in april 1984, wordt shirtsponsor AGO plots vervangen door AEGON, vanwege de fusie van verzekeringsmaatschappijen AGO en Ennia. De naam AEGON is een acroniem van de vijf belangrijkste rechtsvoorgangers die in AGO of Ennia zijn opgegaan: Algemeene Friesche, Eerste Nederlandsche, Groot-Noordhollandsche, Olveh en Nillmij en prijkt tot 1987 op het shirt. De naamsbekendheid van de sponsor wordt in ieder geval in Ierland (Galway United), Zwitserland (Neuchâtel Xamax) en Portugal (Vitória Guimarães) vergroot, want FC Groningen speelt met AEGON op de borst voor de tweede keer in de historie Europees voetbal.
In het seizoen 1984/1985 wordt het iets overzichtelijker als het gaat om de wedstrijdshirts van FC Groningen, maar het is nog altijd niet één geheel zoals we dat vandaag de dag kennen. Spelers kunnen blijkbaar kiezen tussen een shirt met of zonder kraag. In dat seizoen zijn er ups en downs: in de groen-witte shirts blameert de FC zich tegen Heerjansdam in de eerste ronde van de KNVB-beker, maar wint Groningen in het grijs-blauwe uitshirt voor het eerst een wedstrijd in Amsterdam van Ajax.
Puma ziet heil in het Noorden
Robey houdt het in die periode drie seizoenen vol als kledingsponsor. Puma is vanaf het seizoen 1985/1986 de opvolger. De grootste rivaal van Adidas leverde in die periode al shirts voor Feyenoord, FC Utrecht, MVV, RBC en Heracles. “Het was voor ons daarom ook logisch om dit seizoen iets met FC Groningen te doen. Die landelijke spreiding is voor ons belangrijk”, liet Nico Tempelman van Puma destijds optekenen in het Nieuwsblad van het Noorden. Puma houdt het lang vol en is maar liefst veertien seizoenen achter elkaar de vaste kledingsponsor van Groningen. De afgelopen vier seizoenen was Puma ook de officiele sportkledingpartner van de Trots van het Noorden en daarmee is het merk met achttien seizoenen het langs verbonden aan de FC.
In 1987 wordt het contract met hoofdsponsor AEGON niet verlengd. FC Groningen komt een sponsorovereenkomst overeen met het Japanse elektronicaconcern Pioneer. De deal levert Groningen 40 procent meer op dan de overeenkomst met AEGON. Al in de jaren tachtig vormt de commerciële sponsoring van bedrijven de voornaamste inkomstenbron voor voetbalclubs en dus ook voor de FC. In eerste instantie is het de bedoeling dat Pioneer voor drie jaar shirtsponsor is. Maar in een uiterst succesvolle periode, waarin vier keer Europees voetbal wordt bereikt, is Pioneer liefst negen seizoenen shirtsponsor. Dat is tot nu toe nog altijd de langste periode waarin een sponsor zichtbaar is op de voorkant van het FC Groningen-shirt. Opvallend aan het eerste seizoen van Pioneer op de borst, is dat het logo van het elektronicaconcern zichtbaar is terwijl het clublogo ontbreekt. Het embleem van FC Groningen wordt pas een paar jaar later definitief toegevoegd aan het shirt. Puma lijkt eind jaren tachtig volop te experimenteren met de shirts van de FC. De shirts uit het seizoen 1989/1990 lijken een stijlbreuk ten opzichte van eerdere shirts. Als uitshirt heeft Groningen geel-witte shirts, niet direct een kleurencombinatie waarbij je aan FC Groningen denkt.
Jaren negentig
Voornamelijk in de thuisvariant van dat geel-witte shirt beleeft FC Groningen in het seizoen 1990/1991 wel de hoogste klassering ooit. Groningen doet lang mee om de titel en eindigt uiteindelijk als derde, achter PSV en Ajax. Een jaar na dat succesvolle seizoen zien we het groen-witte thuisshirt terug zoals we dat tegenwoordig nog steeds herkennen en sinds een aantal jaren is vastgelegd in het Gouden Aandeel: twee verticale, groene banen. Het thuisshirt uit 1991/1992 werd vorig jaar door een vakjury van het Eredivisie Shirt Festival verkozen tot mooiste shirt van de jaren negentig. Nieuw aan dat tenue is dat het logo van de FC wordt toegevoegd. Het logo is vanaf dat moment een blijvertje op het shirt, al wordt daar twee jaar later tot ieders verbazing flink aan gerommeld. Aan het logo wordt namelijk een paard (Pegasus) en voetbal toegevoegd door Jos Smulders, de toenmalige commercieel directeur. Hij wil de club ‘een krachtiger imago’ geven. Het werkt averechts. Het logo wordt beschimd, mede omdat de oorspronkelijke G nauwelijks nog zichtbaar is. Na drie seizoenen met dit alternatieve logo op de shirts, hebben de supporters er meer dan genoeg van en wordt het oude logo vanaf het seizoen 1996/1997 in ere hersteld en verdwijnt het paard. En niet alleen Pegasus verdwijnt, ook wordt na negen seizoenen afscheid genomen van shirtsponsor Pioneer en verschijnt ANOZ Verzekeringen op het shirt.
Degradatie
Met ANOZ Verzekeringen op de borst volgen sportief lastige jaren. In het opvallende groen-paarse (of is het blauw?) uitshirt verliest FC Groningen aan het einde van het seizoen 1997/1998 met 6-2 van PSV en daardoor is nacompetitie een feit. Uiteindelijk volgt de tweede pijnlijke degradatie in de historie na een dramatisch verlopen nacompetie, al keert FC Groningen dit keer sneller terug op het hoogste niveau. In het laatste seizoen van Puma als kledingsponsor is Groningen al dichtbij promotie, maar na een thuisnederlaag in de nacompetitie tegen Sparta is de eredivisiedroom voorbij. Umbro neemt het stokje over van Puma in het seizoen 1999/2000 en blijft vervolgens negen seizoenen aan als kledingsponsor. Het eerste seizoen van Umbro (en het laatste seizoen met ANOZ op de borst) levert promotie op, onder meer dankzij een doelpunt van Magnus Johansson tegen FC Emmen op de Meerdijk in het blauwe uitshirt.
Jaren nul
Een van de beste Nederlandse voetballers ooit debuteert in het eerste seizoen dat FC Groningen weer in de eredivisie actief is. Robben trekt het zwarte uittenue aan op 3 december 2000 in Waalwijk. Op het shirt staat sinds het begin van het seizoen Idee voor Vakwerk als nieuwe sponsor. Het zijn wisselvallige seizoenen en er is niet veel financiele stootkracht. Dat blijkt onder meer uit de shirtsponsoren die elkaar veel sneller opvolgen dan in de jaren daarvoor. Idee voor Vakwerk verdwijnt na twee seizoenen voor Beaufort Prefab Skeletbouw. In dat shirt gooit Groningen het op een salonremise met PSV op de slotdag van het seizoen 2002/2003. Door de 0-0 handhaaft FC Groningen zich en is PSV kampioen. Aan het einde van het seizoen komt Beaufort haar betalingsverplichtingen niet na en verdwijnt daardoor al na een jaar van het shirt. De sponsormisere duurt niet lang, want FC Groningen verwelkomt IT-bedrijf Centric als nieuwe sponsor, al is de deal nog niet rond wanneer de selectie vlak voor het seizoen op de foto wordt gezet. Daarom staat FC Groningen Media tijdelijk op het shirt, waarmee overigens geen officieel duel wordt gespeeld.
Onder Centric, dat in eerste instantie een eenjarig contract tekent – maar vier seizoenen shirtsponsor is – groeit FC Groningen in de jaren nul uit tot een stabiele eredivisieclub. In het gedenkwaardige seizoen 2005/2006 neemt de FC halverwege afscheid van het Oosterpark en is FC Groningen in de Euroborg zelfs dichtbij plaatsing voor de voorronde van de Champions League. Erik Nevland maakt in het groen-witte thuishirt het eerste doelpunt in het nieuwe stadion. In het laatste seizoen van Centric als hoofdsponsor speelt FC Groningen, met nieuweling Luis Suárez, na veertien jaar weer Europees voetbal tegen Partizan Belgrado.
Met Noordlease opnieuw Europa in
Na Centric prijkt Noordlease, met een vestiging in Groningen dus een lokale sponsor, eveneens vier seizoenen op het shirt van de FC. Helaas wordt FC Groningen met de nieuwe sponsor op de borst na een ronde uitgeschakeld in de UEFA Cup door Fiorentina. De sponsor haalt er wel het maximale uit qua zichtbaarheid tijdens wedstrijden, want de FC is in die vier seizoenen steevast deelnemer van de play-offs om Europees voetbal.
Umbro houdt het na 2007/2008 voorgezien als kledingsponsor en wordt opgevold door het minder bekende Klupp Sportswear. Het design van de thuisshirts wijkt nauwelijks af van eerdere shirts, dus weer met twee verticale groene vlakken. Nieuw is dat de namen van de spelers op de rug zichtbaar zijn. Een paar jaar later verdwijnen de namen naar de voorkant van het shirt, om meer ruimte te bieden aan shirtsponsoren op de achterkant van het shirt.
Jaren tien
Aan het thuisshirt van Klupp is deze jaren dus niet of nauwelijks iets veranderd. De grootste veranderingen in de periode-Klupp zitten ‘m in het uitshirt, waarin de retrokleur paars terug van weggeweest is. Klupp maakt in totaal vier uitshirt waarin de kleur paars is verwerkt. In het Klupp-thuisshirt van 2010/2011 behaalt FC Groningen z’n grootste overwinning ooit: 7-1 tegen Willem II. In hetzelfde shirt maakt Virgil van Dijk dat seizoen als invaller in de legendarische play-offduels tegen ADO Den Haag twee doelpunten.
Klupp wordt vanaf het seizoen 2014/2015 vervangen door Masita, in 1933 opgericht door de familie Maas uit Sittard. Essent is dan al drie seizoenen de nieuwe hoofdsponsor en staat op het groen-witte thuisshirt (met gouden logo ter ere van het 40-jarig bestaan) waarin FC Groningen in 2011 met 6-0 wint van Feyenoord. Masita is eind 2014 failliet en kan dus geen speciaal shirt opleveren voor de historische bekerfinale tegen PEC. FC Groningen wordt genoodzaakt om in het nieuwe uittenue van Robey, vanaf het seizoen 2015/2016 de opvolger van Masita, te spelen.
Gouden Aandeel
Essent verdwijnt vanaf het seizoen 2017/2018 van de shirts. De hoofdsponsor is dan zes jaar verbonden geweest aan de Trots van het Noorden. Alleen Pioneer stond langer op het shirt. De tweede verbintenis van Robey aan de FC is kortstondig, want naast een nieuwe hoofdsponsor (Payt) keert kledingsponsor Puma terug voor een periode van vier seizoenen. In 2019/2020, het seizoen dat uiteindelijk niet afgemaakt wordt vanwege corona, heeft Puma aanvankelijk een verkeerde kleur groen gebruikt voor het thuisshirt, met Office Centre als nieuwe shirtsponsor. Het shirt voldoet daarmee niet aan de eisen die zijn vastgelegd in het Gouden Aandeel van de club. Dit document werd een aantal jaren geleden door supporters in samenspraak met de toenmalige bestuurders opgesteld. In het manifest staan de fundamentele waarden van FC Groningen omschreven en zijn onder meer de eisen ten aanzien van clubnaam, logo, clubkleuren, speelstad én het thuisshirt vastgelegd. Zo valt er over het thuisshirt te lezen dat het twee verticale, groene banen moet hebben. De kleur groen wordt zelfs met een RAL-nummer voorgeschreven. Op het oorspronkelijke thuisshirt van 2019/2020 bestaan de banen echter uit een patroon met daarin diverse schakeringen groen. Het thuisshirt van afgelopen seizoen, waarin Robben zijn rentree maakt tegen PSV, klopt wel volgens het Gouden Aandeel-principe. FC Groningen speelt z’n laatste officiuele duel in de play-offs tegen FC Utrecht in het paars, voorlopig de laatste keer in een ontwerp van kledingsponsor Puma. Laten we hopen dat het niet het laatste wedstrijdshirt is van Robben.
Robey levert vanaf komend seizoen de shirts van de FC. De club heeft met Robey Sportswear een partnership voor vier jaar gesloten. Het is de derde keer in de geschiedenis van de club dat Robey zich aan de Trots van het Noorden verbindt. Wij kijken rijkhalzend uit naar de nieuwe shirts waarop in het seizoen 2021/2022 in ieder geval het jubileumlogo zichtbaar is. Hopelijk met oog voor historie.
Speciale shirts
FC Groningen heeft sinds de oprichting in 1971 in heel veel verschillende shirts gespeeld. Vaak per seizoen twee of drie nieuwe shirts (thuis, uit en derde shirt) die meerdere keren worden gedragen. Er zitten ook shirts tussen die minder vaak of slechts een keer zijn gedragen, zoals het witte AGO-shirt in het eerste Europese avontuur van de FC tegen Atlético Madrid en Internazionale. Vele jaren later, in 2015, levert Masita plotseling en zonder aankondiging een derde shirt in het uitduel met Heracles. Dit bordeaux-rode shirt is noodzakelijk omdat de KNVB niet akkoord ging met het groen-witte thuishirt en zwart-groen uitshirt. Dit zou namelijk voor te veel verwarring kunnen zorgen met het zwart-witte thuisshirt van Heracles. In de jaren tien heeft FC Groningen een partnerschap met het goede doel Make-A-Wish en tijdens die periode speelt de FC één keer per seizoen met Make-A-Wish op het shirt, in plaats van de naam van de hoofdsponsor. De laatste keer dat FC Groningen Europees voetbal haalde, speelt het in speciale wedstrijdshirts met gelegenheidshirtsponsor Powerhouse, een zusteronderneming van Essent, op de borst in de Europa League. Powerhouse heeft net als FC Groningen internationale ambities en grijpt de Europese duels aan om haar naamsbekendheid buiten Nederland te vergroten. Het thuistenue is een ode aan het AEGON-shirt uit het seizoen 1984/1985.
Kledingsponsoren FC Groningen*
Puma: 18 seizoenen
Umbro: 9 seizoenen
Adidas: 7 seizoenen
Klupp Sportswear: 6 seizoenen
Robey: 5 seizoenen**
Masita: 1 seizoen
* FC Groningen speelde de eerste vier seizoenen van z’n bestaan zonder kledingsponsor
** Robey is met ingang vanaf komend seizoen voor vier jaar de nieuwe kledingsponsor
Shirtsponsoren FC Groningen*
Pioneer: 9 seizoenen
Essent: 6 seizoenen
ANOZ: 4 seizoenen
Centric: 4 seizoenen
Noordlease: 4 seizoenen
AEGON: 3 seizoenen
AGO: 2 seizoenen
Idee voor Vakwerk: 2 seizoenen
Office Centre: 2 seizoenen**
Payt: 2 seizoenen
Beaufort Prefab Skeletbouw: 1 seizoen
* FC Groningen speelde elf seizoenen zonder shirtsponsor, omdat reclame op het shirt pas sinds 1 juli 1982 is toegestaan in Nederland
** Office Centre heeft zich voor onbepaalde tijd aan de club verbonden
Dit artikel verscheen eerder deze maand in het jubileumnummer van D’Olle Grieze, het clubblad van de Supportersvereniging FC Groningen.